Nhận biết hành vi thiên vị nơi công sở và cách ứng xử

Nếu không may gặp những dấu hiệu đáng nghi ngờ trong môi trường làm việc, bạn sẽ tự mình đặt ra những câu hỏi: Bản thân đã hiểu rõ về sự thiên vị chưa? Bạn sẽ xử lý như thế nào khi mình là nạn nhân của hiện tượng này?

Trong bài viết này, StudentJob sẽ đi sâu vào định nghĩa về sự thiên vị ở nơi làm việc, đưa ra những ví dụ thực tế và các chiến lược để giải quyết vấn đề nhạy cảm này. Hiểu về sự thiên vị trong môi trường công sở mang lại nhiều lợi ích quan trọng. Có kiến thức vững về sự thiên vị làm tăng cường sự tự tin trong việc đối diện vấn đề nếu gặp phải. Hiểu biết giúp bạn tự tin hơn trong việc nhận biết và phản ứng một cách linh hoạt khi gặp phải tình huống thiên vị.

Thiên vị nơi công sở là gì?

Sự thiên vị nơi công sở là hiện tượng mà một số người hoặc nhóm người được ưu tiên, được đánh giá cao, hoặc nhận được sự hỗ trợ và cơ hội lớn hơn so với những người khác, dựa trên các mối quan hệ cá nhân hoặc thành kiến hơn là hiệu suất, kỹ năng hoặc trình độ thực tế của họ.

Sự thiên vị có thể xuất hiện ở nhiều cấp độ trong doanh nghiệp, bao gồm cả quá trình tuyển dụng, thăng tiến, đánh giá hiệu suất, phân phối lợi ích, cơ hội nghề nghiệp hoặc thậm chí khoan dung trong các biện pháp kỷ luật. Điều này có thể tạo ra một môi trường làm việc không công bằng và gây ảnh hưởng tiêu cực đến tinh thần làm việc, cam kết công việc và hiệu suất của công ty.

Nhận biết các dấu hiệu thiên vị nơi công sở

Để giải quyết hiệu quả hiện tượng thiên vị tại nơi làm việc, điều quan trọng là cần phải nhận ra các dấu hiệu và biểu hiện của nó. Một số dấu hiệu phổ biến bao gồm:

Phân phối công việc không công bằng

Một số nhân viên nhận được sự thiên vị luôn nhận được những nhiệm vụ hoặc dự án tốt mà không có sự biện minh rõ ràng dựa trên trình độ hoặc hiệu suất công việc của họ.

Trong khi đó, một số còn lại được giao nhiều công việc hơn hoặc nhiệm vụ khó khăn hơn. Sự phân công công việc không cân đối tạo ra nhiều vấn đề. Nhân viên nhận được nhiều công việc hơn có thể phải đối mặt với stress và áp lực cao từ việc phải hoàn thành nhiều nhiệm vụ trong thời gian hạn chế. 

Quá tải công việc làm giảm hiệu suất làm việc của nhân viên do họ không có đủ thời gian hoặc tài nguyên để làm việc hiệu quả. Sự chênh lệch về công việc có thể tạo ra hạn chế trong khả năng phát triển cá nhân và khả năng phát triển nghề nghiệp của nhân viên.

Không công bằng trong quy trình tuyển dụng và thăng chức

Trong quá trình tuyển dụng, sự thiên vị được nhìn nhận qua việc một số ứng viên nhận được ưu tiên hơn dựa trên mối quan hệ cá nhân, quan hệ gia đình hoặc các yếu tố không liên quan đến kỹ năng và kinh nghiệm. 

Có thể thấy rõ sự không công bằng khi một số ứng viên có trình độ, kinh nghiệm và chuyên môn cao lại bị loại bỏ một cách không minh bạch và không có lý do rõ ràng. Điều này khiến cho việc lựa chọn nhân sự không được dựa trên năng lực và tiềm năng thực sự của ứng viên. 

Việc ưu tiên cho một số nhân viên trong quá trình thăng tiến, mặc dù xuất hiện những người có năng lực tương đương hoặc cao hơn. Đây cũng được coi là biểu hiện của sự thiên vị. 

Trong khi đó, một số nhân viên không được thăng chức hoặc khen thưởng, ngay cả khi họ xứng đáng. Nguyên nhân bắt nguồn từ các quyết định liên quan đến thăng chức, tăng lương hoặc phân công dự án được đưa ra không minh bạch, khiến nhân viên không nắm bắt được các tiêu chí được sử dụng.

Đánh giá không công bằng

Sự thiên vị được phản ánh rõ ràng qua cách đánh giá hiệu suất không công bằng, khi một số nhân viên được đánh giá cao hơn hoặc được trả lương cao hơn so với những người khác, ngay cả khi họ có cùng trình độ và kinh nghiệm.

Người quản lý thường khen ngợi hoặc khen thưởng quá mức một nhân viên cụ thể, vượt quá những gì hợp lý dựa trên những đóng góp của họ. Một số nhân viên được bỏ qua lỗi sai, trong khi những người khác bị khiển trách hoặc kỷ luật.

Người quản lý có thể yêu cầu những nhân viên được ưu ái tuân theo tiêu chuẩn khác. Quản lý sẵn sàng chấp nhận hành vi của một số người vượt quá các quy định cho phép.

Những dấu hiệu trên có thể là tín hiệu cho thấy sự tồn tại của tính thiên vị ở nơi làm việc. Tuy nhiên, cần phải tiếp cận vấn đề này một cách cẩn trọng, có sự điều tra và đánh giá cụ thể nhằm xác định chính xác nguyên nhân và cách giải quyết.

Các dạng thiên vị ở nơi làm việc

Thiên vị có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức khác nhau gây ảnh hưởng đến môi trường làm việc và sự công bằng tập thể. Dưới đây là một số dạng của sự thiên vị:

Thiên vị giới tính

Chênh lệch lương giữa nam và nữ là một trong những biểu hiện rõ ràng nhất của phân biệt đối xử trong công việc. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê Việt Nam, năm 2022, thu nhập bình quân tháng của lao động nữ là 7,1 triệu đồng, thấp hơn 11,4% so với lao động nam (8,1 triệu đồng). Chênh lệch này càng lớn hơn ở các vị trí cao cấp.

Ví dụ, theo báo cáo của Công ty kiểm toán Ernst & Young, trong năm 2022, tỷ lệ nữ lãnh đạo cấp cao tại Việt Nam chỉ đạt 16%, thấp hơn đáng kể so với tỷ lệ 25% của khu vực Đông Nam Á.

Ngoài ra, phụ nữ cũng thường ít có cơ hội được thăng tiến hoặc nhận các cơ hội nghề nghiệp và đào tạo cao hơn so với nam giới.

Thiên vị liên quan đến dân tộc và văn hóa

Theo một nghiên cứu của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) năm 2020, ở các nước đang phát triển, người lao động từ các cộng đồng dân tộc thiểu số có khả năng bị thất nghiệp cao hơn 20% so với người lao động từ các cộng đồng dân tộc đa số.

Một thống kê của tờ báo Economic Policy Institute cho thấy, vào năm 2019, ở Hoa Kỳ, người lao động da màu có khả năng được trả lương thấp hơn 24,4% so với người lao động da trắng, ngay cả khi họ có cùng trình độ học vấn và kinh nghiệm làm việc.

Một nghiên cứu của Đại học Toronto năm 2019 cho thấy, ở Canada, người lao động gốc Đông Á có khả năng bị từ chối việc làm cao hơn 25% so với người lao động gốc Âu.

Tại nơi làm việc, sự không công bằng có thể xuất hiện dựa trên nguồn gốc dân tộc và văn hóa. Công ty không tạo điều kiện thuận lợi để người lao động từ các nền văn hóa khác nhau hòa nhập và thể hiện bản thân. Trong một số trường hợp, người thuộc các cộng đồng dân tộc hay có nguồn gốc văn hóa thiểu số có thể gặp khó khăn trong việc được xem xét công bằng và đánh giá dựa trên khả năng và năng lực thực sự của họ.

Sự không hiểu biết hoặc thiếu tôn trọng đối với các giá trị và truyền thống của một dân tộc hay văn hóa có thể tạo ra môi trường làm việc không thoải mái hoặc không công bằng cho nhân viên từ các cộng đồng đó. Điều này có thể ảnh hưởng đến quyết định về tuyển dụng, thăng tiến, và các cơ hội phát triển nghề nghiệp của nhân viên.

Thiên vị tuổi tác

Trong quá trình thăng tiến, những người ở độ tuổi trung niên có thể gặp khó khăn. Một số công ty có thể không đánh giá cao hoặc không cung cấp cơ hội thăng tiến cho những người này dựa trên độ tuổi, mặc dù họ có kinh nghiệm và năng lực phù hợp.

Những khó khăn trong quá trình thăng tiến của người lao động ở độ tuổi trung niên có thể dẫn đến một số hậu quả tiêu cực như sau:

Thứ nhất, nó có thể dẫn đến mất mát tài năng. Những người lao động có kinh nghiệm và năng lực có thể rời bỏ công ty nếu họ cảm thấy không được đánh giá cao hoặc không có cơ hội thăng tiến. Điều này có thể ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của công ty.

Thứ hai, nó có thể dẫn đến sự mất đa dạng trong lực lượng lao động. Người lao động ở độ tuổi trung niên có thể mang lại những kinh nghiệm và hiểu biết quý giá cho công ty. Nếu họ không được thăng tiến, thì lực lượng lao động sẽ thiếu đi sự đa dạng này.

Thứ ba, nó có thể làm mất lòng tin của nhân viên vào quá trình thăng tiến công bằng và công lý. Nếu người lao động cảm thấy rằng họ không được thăng tiến dựa trên năng lực, thì họ có thể mất lòng tin vào công ty và giảm động lực làm việc.

Thiên vị do tình trạng hôn nhân và gia đình

Theo một thống kê của World Bank năm 2021, có 38 quốc gia không cấm việc sa thải lao động nữ khi mang thai, và vì vậy số lao động nữ bị sa thải ở 38 quốc gia này cũng cực kỳ cao. Nghiên cứu cho thấy hầu hết phụ nữ đều bị sa thải trong giai đoạn đầu của thai kỳ, ngay cả trước khi nghỉ sinh, điều này củng cố nhu cầu được bảo vệ trong suốt thời gian nghỉ thai sản.

Phụ nữ mang thai thường gặp khó khăn trong việc nhận được sự hỗ trợ và điều kiện làm việc phù hợp. Rắc rối trong việc xin nghỉ thai sản hoặc sự không chắc chắn về tương lai nghề nghiệp sau khi sinh sẽ kéo phụ nữ đến tình trạng căng thẳng, lo lắng.

Ngoài ra, những người có trách nhiệm chăm sóc gia đình thường không nhận được sự linh hoạt trong lịch làm việc để điều chỉnh cân bằng giữa công việc với trách nhiệm gia đình. Đồng thời, họ không được hỗ trợ để quản lý thời gian làm việc một cách hiệu quả. 

Hậu quả của sự thiên vị tại nơi làm việc

Hiện tượng thiên vị ở nơi làm việc có thể tạo ra nhiều vấn đề và ảnh hưởng tiêu cực đến tinh thần và hiệu suất làm việc của nhân viên. Cùng điểm qua một số vấn đề mà sự thiên vị gây ra:

Giảm sự công bằng và minh bạch

Sự thiên vị trong môi trường làm việc không chỉ làm mất đi tính công bằng và minh bạch mà còn gây ra những hậu quả đáng kể đối với cả cá nhân và tổ chức. Khi sự thiên vị xuất hiện trong các quyết định đánh giá, thăng tiến và phân công nhiệm vụ, nó tạo ra một môi trường không công bằng, kém công tâm và ít minh bạch.

Thêm vào đó, sự thiên vị còn gây ảnh hưởng đến mối quan hệ xã hội trong tổ chức. Nó tạo ra sự chia rẽ, mất mát lòng tin với đồng nghiệp, ảnh hưởng đến sự hợp tác và tinh thần đồng đội. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng cá nhân mà còn gây thất vọng và không an tâm cho toàn bộ tổ chức.

Không hài lòng và căng thẳng

Khi nhận ra sự thiên vị đang xảy ra trong chính môi trường mình đang làm việc, nhân viên có thể cảm thấy không công bằng. Nguyên nhân là do hiện tượng những người khác được đối xử ưu ái hơn dựa trên quan hệ cá nhân hoặc sự thiên vị của người quản lý. Điều này khiến họ cảm thấy không đủ động lực để tiếp tục đóng góp và phát triển trong công việc.

Tính thiên vị tạo ra mâu thuẫn và căng thẳng trong môi trường làm việc, đó là những tác động tiêu cực đối với tinh thần và hứng thú trong công việc của nhân viên.

Sự không công bằng cũng có thể gây ra cảm giác bất mãn và mất lòng tin. Nhân viên mất đi niềm tin vào sự minh bạch trong tổ chức, họ cho rằng mình không được đánh giá dựa trên năng lực và đóng góp thực sự của bản thân.

Nhân viên không còn động lực để cống hiến hết mình trong công việc, cảm thấy thiếu sót sự công nhận xứng đáng với những gì họ đã đóng góp.

Chia rẽ và mất đồng lòng

Thiên vị làm mất đi tinh thần đồng đội và sự hỗ trợ lẫn nhau của tập thể. Nếu thành viên nhóm cảm thấy bản thân bị đối xử không công bằng, họ sẽ có ít động lực để hỗ trợ và làm việc cùng nhau. 

Thiên vị tạo ra sự phân chia, vì vậy sự hợp tác giữa các nhóm sẽ giảm đi, từ đó ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc của cả công ty. Nếu sự thiên vị không được xử lý, nó có thể dẫn đến tính bất hòa và chia rẽ trong công ty.

Ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc và sức khỏe tinh thần

Nhân viên có thể không làm việc hiệu quả khi họ cảm thấy bị thiên vị. Khi nhân viên cảm thấy bị thiên vị, họ có thể cảm thấy chán nản, thất vọng và mất động lực làm việc. Họ có thể không còn tin tưởng vào sự công bằng của tổ chức và không còn cảm thấy mình được đánh giá đúng năng lực. Việc này có thể dẫn đến giảm năng suất, chất lượng công việc và khả năng sáng tạo của nhân viên.

Những người chịu đựng vấn nạn thiên vị phải đối mặt với áp lực và căng thẳng không đáng có từ việc cảm thấy thiếu công bằng. Điều này ảnh hưởng đến tinh thần làm việc và sức khỏe tinh thần của họ, làm giảm khả năng tập trung của nhân viên vào công việc.

Tác động đến tương lai và uy tín của tổ chức

Khi nhân viên cảm thấy bị phân biệt đối xử, họ có thể mất đi lòng trung thành với công ty và không còn động lực thực hiện cam kết trong công việc. Điều này có thể dẫn đến việc lực lượng lao động nghỉ việc sớm hoặc tiếp tục làm việc mà không cống hiến hết mình cho công ty.

Thiên vị còn ảnh hưởng lớn đến tương lai của tổ chức. Nó làm giảm sức hấp dẫn đối với nhân viên mới và tạo ra hậu quả dài hạn cho quá trình phát triển của tổ chức. Các công ty có môi trường làm việc phân biệt đối xử có thể gặp khó khăn trong việc thu hút và giữ chân nhân tài.

Một tổ chức bị nghi ngờ về sự thiên vị có thể gặp khó khăn trong việc xây dựng hình ảnh tích cực và vị thế đáng tin cậy trong mắt công chúng. Bởi vì sự thiên vị tạo ra ấn tượng không công bằng và thiếu minh bạch về tổ chức trong cộng đồng. Điều này có thể làm mất uy tín của công ty trong cộng đồng, với khách hàng và người lao động.

Giải pháp giảm thiểu hành vi thiên vị tại nơi công sở

Sự thiên vị có thể làm xói mòn lòng tin, làm giảm động lực của nhân viên và gây tổn hại đến lợi nhuận của công ty. Cần có những chiến lược dành cho cả người lao động và người sử dụng lao động để giải quyết và giảm thiểu vấn đề này:

Dành cho người lao động

Nếu bạn là một người lao động và có những nghi ngại về vấn đề thiên vị tại nơi làm việc thì sau đây là những gợi ý mà chúng tôi dành cho bạn:

Tự đánh giá. Liệt kê các dấu hiệu, hành vi hay quyết định cụ thể mà bạn cảm thấy không công bằng. Suy ngẫm về vấn đề một cách khách quan để đảm bảo những thành kiến cá nhân không làm ảnh hưởng đến kết luận cuối cùng. Trong quá trình đó cố gắng nhìn vào tình huống từ góc độ của người khác, có thể là người quản lý hoặc người thực hiện quyết định, để bạn có cái nhìn sâu sắc và toàn diện hơn về vấn đề.

Dù kết quả như thế nào, việc tự đánh giá về sự thiên vị không chỉ giúp bạn hiểu rõ hơn về bản thân mình mà còn tạo điều kiện cho sự phát triển cá nhân và chuyển đổi tích cực trong cách tiếp cận công việc và môi trường làm việc.

Tìm kiếm sự hỗ trợ. Bạn nên trò chuyện với người quản lý hoặc người có thể đưa ra cái nhìn khách quan về tình hình, nhận phản hồi và giải pháp được đưa ra. Hoặc trò chuyện với đồng nghiệp để hiểu cảm nhận của họ về cùng một tình huống. Đôi khi họ có cái nhìn khác mà bạn chưa nhận ra.

Hãy cân nhắc chuyển vấn đề lên thông qua các kênh chính thức, chẳng hạn như nhân sự hoặc quản lý cấp cao, những người quan tâm và có thể tiến hành điều tra công bằng cho nhân viên.

Lên tiếng. Nếu bạn cảm thấy thoải mái và sẵn sàng bày tỏ, hãy mạnh dạn thảo luận mối quan ngại với người có thái độ thiên vị. Có thể họ không nhận thức được những thành kiến hoặc tác động đến từ hành động của họ. Đặt ra mục tiêu rõ ràng cho cuộc trò chuyện. Bạn muốn gì từ cuộc thảo luận này? Sửa đổi hành vi, thông tin thêm vào quyết định hay chỉ đơn giản là để họ hiểu quan điểm của bạn?

Bạn nên cân nhắc lựa chọn thời điểm và môi trường phù hợp để trò chuyện, tránh các tình huống căng thẳng hoặc quá bận rộn. Trong cuộc trò chuyện, hãy mô tả cách bạn cảm nhận về tình huống và sự ảnh hưởng của nó đối với bạn một cách chân thật. Sử dụng các ví dụ cụ thể và tình huống mà bạn đã gặp phải để minh họa vấn đề.

Trong quá trình trao đổi, cần sử dụng ngôn từ lịch sự và tôn trọng, tránh gây hiểu lầm hoặc xung đột không cần thiết. Mạnh dạn đề xuất những cách để cải thiện tình hình, có thể là thông qua việc thay đổi quy trình, tăng cường minh bạch hoặc cải thiện cách làm.

Đối với người sử dụng lao động và người quản lý

Thúc đẩy tính minh bạch. Người sử dụng lao động cần xác định và công bố các chính sách liên quan đến quản lý, thăng tiến, đánh giá hiệu suất và định hình văn hóa tổ chức. Thiết lập các quy trình rõ ràng, công bằng và minh bạch cho việc tuyển dụng, đánh giá hiệu suất, thăng tiến và các quyết định quan trọng khác. Khi nhân viên hiểu được các tiêu chí, họ sẽ ít có xu hướng thiên vị hơn.

Thực hiện đào tạo chống thiên vị. Tiến hành các buổi đào tạo để giáo dục nhân viên và người quản lý về sự thiên vị và các trường hợp thiên vị trong vô thức. Điều này có thể giúp nâng cao nhận thức và giảm mức độ phổ biến của nó.

Khuyến khích phản hồi. Người sử dụng lao động nên tạo ra các kênh an toàn và bảo mật để nhân viên có thể tự do gửi phản hồi. Việc này nhằm xây dựng một nền văn hóa nơi nhân viên cảm thấy thoải mái khi đưa ra ý kiến về các hoạt động quản lý mà không lo ngại vấn đề hậu quả về sau. 

Thiết lập chính sách rõ ràng. Phát triển cùng thực thi các chính sách, thủ tục rõ ràng đối với việc thăng chức và các quyết định nhân sự quan trọng khác. Những chính sách này nên dựa trên thành tích và trình độ hơn là các mối quan hệ cá nhân.

Giám sát và kiểm tra. Để giảm thiểu vấn đề thiên vị, người sử dụng lao động cần thiết lập chính sách và quy trình minh bạch, công bằng đồng thời đảm bảo môi trường làm việc mang tính đa dạng và chân thành. Thường xuyên xem xét các quyết định thăng tiến và quyết định liên quan đến lương thưởng để tăng cường tính nhất quán và giải quyết kịp thời mọi sự chênh lệch.

Ngoài ra, người sử dụng lao động cũng cần tạo ra một môi trường làm việc mang tính đa dạng và chân thành. Môi trường làm việc đa dạng giúp giảm thiểu thiên vị vì nó giúp nhân viên tiếp xúc với nhiều người khác nhau từ các nền tảng và nền văn hóa khác nhau. Môi trường làm việc chân thành giúp nhân viên cảm thấy thoải mái khi thể hiện bản thân, ngay cả khi họ thuộc các nhóm thiểu số.

Việc giảm thiểu thiên vị tại nơi làm việc là một quá trình liên tục. Người sử dụng lao động cần cam kết thực hiện các biện pháp cần thiết để tạo ra một môi trường làm việc công bằng và bình đẳng cho tất cả nhân viên.

Kết luận

Tất cả mọi người đều xứng đáng được đối xử công bằng tại nơi làm việc, bất kể chủng tộc, giới tính, tuổi tác, tôn giáo hay bất kỳ đặc điểm riêng biệt nào. Sự thiên vị nơi công sở là một vấn đề phổ biến có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng cho cả nhân viên và tổ chức. Nhận biết các dấu hiệu của chủ nghĩa thiên vị, hiểu tác động của nó và thực hiện các chiến lược để giải quyết vấn đề này là rất quan trọng để tạo ra một môi trường làm việc công bằng và bình đẳng. Bằng cách thúc đẩy tính minh bạch, cung cấp đào tạo và nuôi dưỡng văn hóa công bằng, người sử dụng lao động có thể giảm thiểu tác động tiêu cực của sự thiên vị và tạo ra một nơi làm việc hòa nhập hơn cho tất cả mọi người.